حق آزادی تشکیلات و جمعیت‌ها
آزادی تشکیلات یعنی اینکه شهروندان در تأسیس احزاب و انجمن‌ها به مقاصد تأمین اهداف مادی و معنوی شان آزاد هستند و این آزادی باید توسط قانون حمایت شود. تأسیس تشکیل‌ها و اشتراک در اتحاديه‌هاي سياسي، صنفي، اجتماعي و حق اشتراک در انتخابات عادلانه و آزاد و سهم‌گيري درحکومت هم به نوبۀ خود از حقوق‌بشری افراد مي‌باشد. چون تشکيل سازمان‌هاي سياسي و مدني و پيوستن به آن‌ها يکي از مهم‌ترين مجاری مشارکت در پروسه دموکراتيک و امکانی برای کنترول و مشروط‌ساختن قدرت حکومت در محدودۀ قانون است. تعیّن حقوقی آزادی تشکیلات و جمعیت در ماده 19 و 20 اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده 22 کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی بازتاب یافته است.
ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر در مورد تأسیس تشکیلات و جمعیت‌ها چنین صراحت دارد:
«هر کس حق ازادی عقیده و بیان دارد. این حق شامل آن است که افراد از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشند و در جستجو و کسب اطلاعات، اندیشه‌ها و انتشار آن به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشند.»
ماده 20 اعلامیه جهانی حقوق بشر:
«الف)هر کس حق دارد آزادانه در احزاب و اجتماعات مسالمت‌آمیز شرکت جوید.
ب) هیچ کس را نمی‌توان وادار ساخت به حزبی بپیوندد.»
ماده 22 کنوانسیون حقوق سیاسی و مدنی:
«الف. هر كس برای حمایت از منافع خود حق اجتماع آزادانه با ديگران را دارد از جمله حق تشكيل سنديكا (اتحاديه‌هاي صنفي) و الحاق به آن.
- اِعمال اين حق تابع هيچ‌گونه محدوديتي نمي‌تواند باشد مگر آنچه كه به موجب قانون مقرر گرديده و در يك جامعه دموكراتيك به مصلحت امنيت ملي يا امنیت عمومي، نظم عمومي يا براي حمايت از سلامت يا اخلاق عمومي يا حقوق و آزادي‌هاي ديگران ضرورت داشته باشد. اين ماده مانع از آن نخواهد شد كه اعضاي نيروهاي مسلح و پوليس در اعمال اين حق تابع محدوديت‌هاي قانوني بشوند.
- هيچ يك از مقررات اين ماده دولت‌هاي طرف كنوانسيون مورخ 1948 سازمان بين‌المللي كار مربوط به آزادي سنديكايي و حمايت از حق سنديكايي را مجاز نمي‌دارد كه با اتخاذ تدابير قانونگذاري يا با نحوه اجراي قوانين به تضمين‌هاي مقرر در آن كنوانسيون لطمه وارد آورند.»
- حق آزادی بیان و تشکیلات باهم دیگر گره خورده اند. آزادی تشکیلات و جمعیت‌ها(سازمان، انجمن، حزب، گروه...) در واقع مکمل آزادی بیان است، زیرا نشر عقیده و بیان اندیشه در صورتی در جامعه به شکل صحیح انجام می‌پذیرد که تشکیل جمعیت‌ها و احزاب آزاد باشد، تبلیغ و بیان اندیشه زمانی در جامعه مؤثر است، که از حمایت شهروندان و افراد وسیع جامعه برخوردار باشد، و احزاب و گروه‌ها می‌تواند چنین نقشی را بازی کنند.
