ترمینالوژی کرامتمحور برای افراد دارای معلولیت
مقدمه
انسان بهمثابه موجودی آزاد، صاحب حقوق گوناگونی است که در اسناد حقوقی جهانی (کنوانسیون‌ها، میثاق‌ها و غیره) و یا قوانین ملی هر کشور، به گونه عمومی و یا با در‌نظر‌داشت عواملی مانند رده سنی، جنسیت، وضعیت تنوعی، قومیت، دین و مذهب، یا به‌گونه موضوعی مانند: سیاسی، مدنی، اجتماعی، اقتصادی و غیره باز‌تاب یافته است. افراد دارای معلولیت نیز بهمثابه افرادی مستقل و آزاد از حقوق بشری یکسان با سایر هم‌نوعان خود برخوردار‌اند و به‌موجب رویکرد حقوق بشری نسبت به این قشر، که از دهه 90 میلادی به این‌سو به حیث رویکردی برتر در جهان مطرح است، هیچ بهانه و توجیهی برای اعمال تبعیض یا محدودیت در دسترسی آنان به حقوق انسانی‌شان پذیرفتنی نیست.
به گونه مثال، اسناد و کنوانسیون‌های حقوق بشری، از جمله «اعلامیه جهانی حقوق بشر» و «کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت»، اصل «کرامت انسانی» را برای همه انسان‌ها، صرف نظر از رنگ، نژاد، زبان و سایر مشخصه‌ها و عوارض به رسمیت می‌شناسد.
ماده 7 و فصل 2 قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان، این حقوق و وجایب را برای تمامی اتباع افغانستان، بدون هر گونه تبعیض، در نظر گرفته است.
قانون ملی حقوق و امتیازات افراد دارای معلولیت افغانستان نیز برای انکشاف و حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت در سطح گسترده‌تر، تهیه، تصویب و نافذ شده است. هر‌چند نظر به هم‌خوانی نداشتن برخی مواد آن با قوانین ملی و اسناد بین‌المللی حقوق بشری و نیز تبعیض‌آمیز دانسته‌شدن بعضی بخش‌های این قانون، روند تعدیل و باز‌نگری این قانون هم‌چنان در دستور کار است.
با وجود این، باید اذعان داشت که لحاظ‌کردن نیاز‌های ویژه افراد دارای معلولیت، نظر به نوع معلولیت‌شان، جزو موارد مهم برای سوق‌دادن این افراد به سمت دسترسی به این حقوق دانسته می‌شود.
اما مهم‌ترین خواست و یا دل‌مشغولی مشترک تمامی طبقات افراد دارای معلولیت را می‌توان در دو موضوع کلی خلاصه کرد: یکم؛ مناسب‌سازی و دسترس‌پذیری امکانات موجود و یا در دست ساخت در محیط فردی و اجتماعی و دوم؛ اصلاح باور‌ها، گفتار و کاربرد درست مفاهیم و الفاظ در مورد گروه‌های مختلف اشخاص دارای معلولیت، با در‌نظر داشت اصل کرامت انسانی آن‌ها.
اما با وجود اسناد حقوقی گوناگونی که در حمایت از این قشر از جامعه ایجاد و تصویب شده است، که همگی به‌اتفاق به این دو دل‌مشغولی به‌اشاره یا به‌صراحت پرداخته‌اند، هنوز حتا در بسیاری جوامع دیده می‌شود که بنا به پندار‌ها و باور‌های مغایر با رویکرد‌های حقوق بشری در قبال افراد دارای معلولیت، محیط‌های زندگی فردی و اجتماعی و فرصت‌های رشد و ترقی و بروز توانمندی‌ها کمتر در اختیار‌شان قرار گرفته است و روند مناسب‌سازی محیط‌ها و فرصت‌ها، آن گونه که باید رضایت‌بخش نیست. این در حالی است که 15% کل نفوس جهان را افراد دارای معلولیت در بر می‌گیرند.
از سویی دیگر چالش‌ها در طرز نگاه نسبت به این تنوع سبب شده که در بسیاری مواقع این قشر نادیده گرفته شود. به گونه مثال، با نام‌ها و القاب زشت خطاب شوند و به همین دلیل، افراد دارای معلولیت منزوی شده و در فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کمتر سهم بگیرند.
شاید بتوان گفت که اساسی‌ترین گام برای رفع این چالش‌ها، تغییر در نگرش مردم و اصلاح فرهنگ و گفتار و درک و کاربرد درست مفاهیم و الفاظ مرتبط با پدیده معلولیت و شخص دارای معلولیت باشد؛ آن هم به نحوی که کرامت انسانی آنان را به رسمیت بشناسد و نیز نگاهی واقع‌بینانه به این تنوع بشری دانسته شود.
از این رو، بخش انکشاف و حمایت از حقوق اشخاص دارای معلولیت کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در راستای فعالیت‌های خود به‌منظور نظارت بر حقوق بشری افراد دارای معلولیت، حمایت از آن و تعمیم آن، این دستنامه (ترویج ترمینولوژی کرامتمحور برای افراد دارای معلولیت) را تهیه کرده است و در این مسیر از همکاری شماری از فعالان عرصه افراد دارای معلولیت در قالب «کمیته دادخواهی حقوق افراد دارای معلولیت» نیز برخوردار بوده است.
از شهروندان، مقام‌های دولتی، نهاد‌های مدنی و رسانه‌های همگانی انتظار می‌رود که با نشر این دستنامه و الگو‌گیری از رهنمود‌های آن، برای نهادینه‌شدن باور و ترمینولوژی کرامتمحور در مورد جایگاه انسانی افراد دارای معلولیت بکوشند و راه را برای اقدامات بعدی به‌منظور تأمین حقوق بشری این قشر از جامعه انسانی و حفاظت از این حقوق هموارتر کنند.
متن کامل این سند را در قالب پی‌دی‌اف از اینجا دانلود کنید:
